การศึกษาประเพณีการทำขวัญข้าว: การปรับตัวในบริบทเกษตรกรรมสมัยใหม่
คำสำคัญ:
ทำขวัญข้าว, การปรับตัว, เกษตรกรรมสมัยใหม่, ประเพณี, วัฒนธรรมบทคัดย่อ
บทความนี้มุ่งศึกษาประเพณีการทำขวัญข้าวในฐานะประเพณีที่สำคัญของสังคมไทยในอดีต
โดยวิเคราะห์ถึงการปรับตัวของประเพณีดังกล่าวในบริบทของการทำเกษตรกรรมสมัยใหม่ ผ่านการศึกษาเอกสารทางประวัติศาสตร์ มานุษยวิทยา ประกอบกับการลงพื้นที่ภาคสนามเพื่อสัมภาษณ์และสังเกตการณ์อย่างมีส่วนร่วม ผลการศึกษาพบว่า หลายชุมชนยังคงสืบทอดประเพณีการทำขวัญข้าวอยู่แม้ในยุคที่การทำนาด้วยแรงงานคนได้ลดลง แต่เดิมประเพณีดังกล่าวทำเพื่อสร้างขวัญกำลังใจให้ชาวนาและเพื่อผลผลิตทางการเกษตร แต่ปัจจุบันมีเป้าหมายเพิ่มเติมเพื่อสืบทอดประเพณี ส่งเสริมการท่องเที่ยว และการรักษาวัฒนธรรมชุมชน การทำขวัญข้าวจึงยังคงดำรงอยู่ท่ามกลางการเปลี่ยนแปลง แต่มีการปรับเปลี่ยนรูปแบบและหน้าที่ให้เหมาะสมกับบริบททางสังคมและเศรษฐกิจที่เปลี่ยนไป
References
กิตติศักดิ์ ธีรเวชเจริญชัย. (2561). พิธีกรรมข้าวไทย: การจัดการทรัพยากรและภูมิปัญญาท้องถิ่น. วารสารศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตหาดใหญ่, 10(1), 99-119.
ทรงเดช ชัยชนะ. (2558). วิถีชาวนา: การเปลี่ยนแปลงของการผลิตข้าวภาคกลางในศตวรรษที่ 21. วิทยาลัยการจัดการ มหาวิทยาลัยมหิดล.
นิธิ เอียวศรีวงศ์. (2538). ข้าว ชาวนา และรัฐ. ใน เอกสารประกอบการสัมมนาประวัติศาสตร์สังคม ครั้งที่ 5. มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
พัชรินทร์ ลาภานันท์. (2554). ประเพณีการทำขวัญข้าวในภาคอีสาน: ความเชื่อ พิธีกรรม และการสืบทอด. คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น.
มณีมัย ทองอยู่. (2520). ประเพณีการทำนาในภาคกลาง. โครงการตำราและเอกสารทางวิชาการ คณะสังคมสงเคราะห์ศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
ศรีศักร วัลลิโภดม. (2560). ประเพณีลงแขกเกี่ยวข้าวและการทำขวัญข้าว. สืบค้น 8 ธันวาคม 2566, จาก https://www.silpa-mag.com/culture/article_9667
สมศักดิ์ ศรีสันติสุข. (2535). การเปลี่ยนแปลงสังคมชาวนาอีสาน พ.ศ.2495-2535. สถาบันวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัยขอนแก่น.
สารานุกรมไทยฉบับราชบัณฑิตยสถาน. (2555). ขวัญข้าว. สืบค้น 12 ธันวาคม 2566, จาก https://www.saranukromthai.or.th/sub/book/book.php?book=10&chap=1&page=t10-1-infodetail05.html
สำนักงานสถิติแห่งชาติ. (2563). การสำรวจภาวะการทำงานของประชากร ไตรมาส 3 พ.ศ. 2563. สำนักงานสถิติแห่งชาติ.
สุจิตต์ วงษ์เทศ. (2530). ขวัญข้าวลาว. ศิลปวัฒนธรรม, 8(10), 138-144.
อุดม หนูทอง. (2539). พระแม่โพสพ: มนต์ขลังแห่งผืนนาและต้นกล้า. เคล็ดไทย.
ชนม์กานต์ กาญจนะโภคิน. (2563). แนวทางการสร้างการมีส่วนร่วมของเยาวชนในการอนุรักษ์ประเพณีการทำขวัญข้าว. วารสารวิชาการคณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏสงขลา, 12(1), 45-58.
ดุษฎี ทายตะคุ. (2560). ประเพณีการทำขวัญข้าวในฐานะภูมิปัญญาท้องถิ่นเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน. วารสารสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, 29(2), 101-112.
ทิพวรรณ สุขใจรุ่งวัฒนา. (2564). การเชื่อมโยงประเพณีการทำขวัญข้าวกับการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ-วัฒนธรรม: กรณีศึกษาวิสาหกิจชุมชนในอำเภอบางปลาม้า จังหวัดสุพรรณบุรี. วารสารมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏเทพสตรี, 14(1), 210-225.
ธนพล ใจภักดี. (2562). ความสมดุลระหว่างการอนุรักษ์และการปรับประยุกต์: กรณีศึกษาประเพณีการทำขวัญข้าวในอีสาน. วารสารมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม, 38(1), 154-168.
สายฝน เอกชัย. (2560). การใช้สื่อดิจิทัลเพื่อสืบสานประเพณีการทำขวัญข้าว ในอำเภอเลิงนกทา จังหวัดยโสธร. วารสารศิลปกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น, 9(2), 64-79.
สุภาพร คงศิริรัตน์. (2563). วิถีชาวนาไทยในปัจจุบัน: ความเปลี่ยนแปลงของประเพณีการทำขวัญข้าวในชุมชนภาคกลาง. วารสารร่มพฤกษ์ มหาวิทยาลัยเกริก, 38(2), 89-104.
