ความสำคัญของสติและสัมปชัญญะในการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนา

บทคัดย่อ

บทความเรื่องนี้ มุ่งวิเคราะห์เฉพาะสติและสัมปชัญญะในการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนา สติและสัมปชัญญะนับว่าเป็นเจตสิกธรรมที่มีความสำคัญต่อการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาเป็นอย่างยิ่ง เพราะว่าการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนานั้น ผู้ปฏิบัติจะขาดสติและสัมปชัญญะมิได้ จะต้องมีสติและสัมปชัญญะอยู่ทุกขณะจิต ในขณะที่มีการกำหนดรู้รูปนาม ด้วยการกำหนดรู้อย่างจดจ่อต่อเนื่องโดยมิให้ขาดสาย จนสติมีความมั่นคงในอารมณ์ที่เรียกว่า “สตินทรีย์” เพื่อพิจารณาหาเหตุผลของรูปนามที่เกิดขึ้น โดยเห็นตามความเป็นจริงของสภาวธรรมในขณะปัจจุบันอารมณ์ สัมปชัญญะ (ปัญญาเจตสิก) ได้เกิดขึ้นในขณะพิจารณารูปนามเพื่อการรู้เห็นตามความเป็นจริง จึงเป็นเหตุปัจจัยให้เกิดวิปัสสนาญาณ ตั้งแต่รูปนามปริเฉทญาณตามลำดับไปจนถึงปัจจเวกขณญาณเป็นที่สุด ดังนั้น การเจริญวิปัสสนาภาวนาจำเป็นอย่างยิ่ง ที่จะต้องมีสติและสัมปชัญญะอยู่ทุกขณะจิต เพื่อการกำหนดรู้และการพิจารณารูปนามที่เกิดขึ้นตามความเป็นจริงในขณะปัจจุบันอารมณ์ สามารถพิจารณาเห็นรูปนามตามความเป็นจริงแห่งกฎไตรลักษณ์ คือเห็นรูปนามโดยความไม่เที่ยง โดยความเป็นทุกข์ และโดยความเป็นอนัตตา