การดำรงอยู่ของพิธีกรรมชาติพันธุ์ไททรงดำในบริบทการเปลี่ยนแปลงทางสังคม : กรณีศึกษาหมู่บ้านเนินหว้า อำเภอกงไกรลาศ จังหวัดสุโขทัย ระหว่างปีพ.ศ. 2540–2560

บทคัดย่อ

      บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาพิธีกรรมชาติพันธุ์ไททรงดำที่ดำรงอยู่ในหมู่บ้านเนินหว้า อำเภอกงไกรลาศ จังหวัดสุโขทัย ในบริบทการเปลี่ยนแปลงทางสังคม ระหว่างปี พ.ศ. 2540–2560 และ 2) เพื่อศึกษาปัจจัยที่ส่งผลต่อการดำรงอยู่ของพิธีกรรมดังกล่าว กลุ่มผู้ให้ข้อมูลหลักคัดเลือกแบบเฉพาะเจาะจง (Purposive Sampling) จำนวน 5 คน ประกอบด้วย ผู้นำชุมชน ผู้นำในการประกอบพิธีกรรม ตัวแทนหน่วยงานภาครัฐ นักประวัติศาสตร์ท้องถิ่น และตัวแทนคนรุ่นใหม่ในชุมชน เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัยคือการสัมภาษณ์เชิงลึกด้วยวิธีการทางประวัติศาสตร์บอกเล่า (Oral History) และนำเสนอผลการวิจัยด้วยวิธีการพรรณนาวิเคราะห์ (Analytical Description)

ผลการวิจัยพบว่า ในช่วงปี พ.ศ. 2540–2560 พิธีกรรมของชาวไททรงดำบ้านเนินหว้าเผชิญความเปลี่ยนแปลงทางสังคม เริ่มจากการย้ายถิ่นของแรงงานเข้าเมืองทำให้ขาดผู้สืบทอด ต่อมาเกิดวิกฤตเศรษฐกิจต้มยำกุ้งปี 2540 แรงงานคืนถิ่นแต่มาพร้อมกับวิถีชีวิตแบบเมืองที่ห่างเหินจากความเชื่อเดิม และช่วงปี 2550 เทคโนโลยีและระบบการศึกษาทำให้เยาวชนสนใจกิจกรรมใหม่ อย่างไรก็ตาม พบว่ามี 5 พิธีกรรมสำคัญที่สามารถปรับตัวและดำรงอยู่ได้ ได้แก่ 1) พิธีกรรมเสนเฮือน 2) พิธีปาดตง 3) พิธีกรรมงานศพ 4) พิธีกรรมงานแต่ง และ 5) พิธีกรรมขึ้นบ้านใหม่ โดยมีปัจจัยที่ส่งผลต่อการดำรงอยู่ของพิธีกรรม 2 ปัจจัย ได้แก่ 1) ปัจจัยภายใน คือ การปลูกฝังความเชื่อและค่านิยมผ่านระบบเครือญาติ หน้าที่และความรับผิดชอบต่อผีบรรพบุรุษร่วมกัน บทบาทของผู้ประกอบพิธีกรรม และการปรับเปลี่ยนรายละเอียดพิธีกรรมให้เข้ากับยุคสมัย และ 2) ปัจจัยภายนอก คือ การส่งเสริมจากระบบการศึกษาและภาครัฐ อิทธิพลของเทคโนโลยี ผลกระทบทางเศรษฐกิจ และบทบาทของคนรุ่นใหม่ในการสร้างเครือข่ายเพื่อการอนุรักษ์วัฒนธรรมไททรงดำ