การวิเคราะห์พิธีกรรมการเลี้ยงผีฝาย: ภูมิปัญญาในการจัดการน้ำของชุมชนล้านนา
คำสำคัญ:
เลี้ยงผีฝาย, ภูมิปัญญาท้องถิ่นล้านนา, การจัดการทรัพยากรน้ำบทคัดย่อ
บทความนี้มุ่งศึกษาพิธีกรรม “เลี้ยงผีฝาย” อันเป็นมรดกภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านการจัดการทรัพยากรน้ําของชุมชนล้านนา โดยวิเคราะห์ (1) รากทางประวัติศาสตร์และความเชื่อที่ผสานระบบผี–พุทธ (2) บทบาทเชิงสังคมในการกํากับดูแลฝาย ควบคุมการจัดสรรน้ํา และสร้างความสามัคคี (3) พลวัตของพิธีกรรมในแต่ละพื้นที่ผ่านการศึกษาเปรียบเทียบภาคสนาม และ (4) ผลกระทบจากความเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ สังคม เทคโนโลยีต่อการคงอยู่ของพิธีกรรม ผลการศึกษาชี้ว่าเลี้ยงผีฝายทําหน้าที่เป็นกลไกจัดการ “ทรัพยากรน้ําส่วนรวม” (common-pool resources) อย่างมีประสิทธิภาพและเป็นธรรม พร้อมหล่อหลอมอัตลักษณ์วัฒนธรรมและจิตสํานึกการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมให้กับสมาชิกชุมชน อย่างไรก็ตาม กระแสทุนนิยม เกษตรกรรมสมัยใหม่ และการย้ายถิ่นของแรงงานเยาวชน ส่งผลให้พิธีกรรมเสื่อมถอยในหลายพื้นที่ บทความจึงเสนอกรอบยุทธศาสตร์ 6 P’s (Preserve, Promote, Participate, Productize, Policy Integrate, Prescience) เพื่อสืบสานและประยุกต์คุณค่าพิธีกรรมกับการพัฒนาที่ยั่งยืนในบริบทปัจจุบัน
References
ชูสิทธิ์ ชูชาติ. (2540). ระบบการจัดการทรัพยากรน้ำแบบเหมืองฝายในภาคเหนือของประเทศไทย. เชียงใหม่: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.
บุญเสริม เจริญวงศ์. (2538). บทบาทของระบบเหมืองฝายในการจัดการน้ำเพื่อการเกษตรในภาคเหนือของประเทศไทย. เชียงใหม่: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.
พรสวรรค์ สุธรรมสกุล. (2560). การประยุกต์ใช้ภูมิปัญญาการจัดการน้ำแบบเหมืองฝายในการพัฒนาหลักสูตรท้องถิ่นเพื่อสร้างจิตสำนึกในการใช้น้ำ. มนุษยศาสตร์สาร, 18(2), 25-48.
สิงฆะ วรรณสัย. (2554). การจัดการน้ำแบบพหุภาคีกับการพัฒนาชุมชนอย่างยั่งยืนในลุ่มน้ำแม่แตง จังหวัดเชียงใหม่. วารสารสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, 23(1), 83-102.