มีศีลธรรมไม่ใช่คนโง่: กรณีศึกษาหิริโอตตัปปะกับบทบาทของปัญญาชน ในสังคมเสื่อมศีลธรรมในแง่ของพุทธจริยศาสตร์

บทคัดย่อ

บทความนี้มุ่งศึกษาคุณธรรมพื้นฐานของหิริ (ความละอายต่อบาป) และโอตตัปปะ (ความเกรงกลัวต่อบาป) ในฐานะ “ธรรมคุ้มกันโลก” ที่พระพุทธเจ้าทรงยกย่องว่าเป็นเครื่องหมายของสัตบุรุษ พร้อมทั้งเสนอการอ่านใหม่ที่เชื่อมโยงคุณธรรมดังกล่าวเข้ากับบทบาทของ “ปัญญาชน” ในสังคมร่วมสมัยที่มีแนวโน้มเหยียดความดีและยกย่องความเฉลียวฉลาดที่ไร้คุณธรรม โดยใช้การวิเคราะห์แนวคิดคำว่า “พาล” และ “บัณฑิต” จากคัมภีร์อภิธานัปปทีปิกา ควบคู่กับการอภิปรายเรื่องวิบากกรรมของอทินนาทาน เพื่อแสดงให้เห็นว่า “การไม่ทำบาป” มิใช่ความโง่ แต่เป็นความกล้าทางจริยธรรมของผู้มีปัญญา บทความยังยกกรณีศึกษาจากพระไตรปิฎกเกี่ยวกับโจรล้วงกระเป๋าเพื่อสะท้อนความหมายของปัญญาชนที่แท้จริงในพุทธจริยศาสตร์  พร้อมเชื่อมโยงกับปรากฏการณ์คอร์รัปชันและการแสวงหาผลประโยชน์อย่างไร้คุณธรรมในสังคมปัจจุบัน โดยเสนอว่าพระโสดาบันเป็นภาพแทนของบัณฑิตผู้มีหิริ–โอตตัปปะ และเป็นต้นแบบของปัญญาชนผู้มีจิตสำนึกต่อผลกรรม