การสร้างศรัทธาเพื่อให้เกิดปัญญาตามหลักพระพุทธศาสนา

บทคัดย่อ

บทความนี้นำเสนอหลักธรรมศรัทธาที่ปรากฏในคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนา เพื่อเป็นบาทฐานนำไปสู่การลงมือปฏิบัติ อบรมจิตให้เกิดการพัฒนาทางปัญญา ศรัทธาหรือความเชื่ออยู่คู่กับมนุษย์มาตั้งแต่เกิด เพื่อขจัดความหวาดกลัวต่อสิ่งต่าง ๆ จากปรากฏการณ์ทางธรรมชาติ เพื่อเป็นที่ยึดเหนี่ยวทางจิตใจ และสร้างความปลอดภัยในการดำรงชีวิต ความศรัทธาในสิ่งหนึ่งสิ่งใดจึงเกิดขึ้นไปตามเหตุปัจจัยแวดล้อมในแต่ละบุคคล ไม่ว่าจะเป็นความเชื่อในตัวบุคคล สิ่งศักดิ์สิทธิ์ สิ่งลี้ลับต่าง ๆ อาทิ ภูตผี การมีอยู่จริงของเทวดา มาร พรหม เรื่องไสยศาสตร์ เมื่อจิตเป็นนายกายเป็นบ่าว ความเชื่อจึงเป็นปัจจัยสำคัญที่จะส่งผลต่อพฤติกรรมของบุคคล การผสมผสานความเชื่อโดยขาดความรู้ความเข้าใจอย่างถูกต้องก็ย่อมนำไปสู่พฤติกรรม หรือ การปฏิบัติที่ไม่ถูกต้อง ในขณะที่ความเชื่อที่ประกอบด้วยเหตุผล ก็ย่อมส่งผลให้พฤติกรรมและการปฏิบัติตนอยู่บนเส้นทางของความถูกต้อง เสมือนมีเข็มทิศนำทางอยู่เสมอ มีความเจริญก้าวหน้า เกิดความพัฒนาปัญญา ไม่หลงทางโดยง่าย ทั้งนี้ความเชื่อที่มีอยู่โดยทั่วไปจะแตกต่างจากความเชื่อในทางพระพุทธศาสนา เพราะความเชื่อตามหลักพระพุทธศาสนาล้วนเป็นความเชื่อที่ประกอบด้วยปัญญา คือ มีความเป็นเหตุและเป็นผลมารองรับ ในขณะที่ศรัทธาความเชื่อทั่วไปไม่ประกอบด้วยเหตุผลจึงมักส่งผลให้เกิดเป็นความงมงาย 

การสร้างศรัทธาให้เกิดขึ้นเพื่อนำไปสู่การพัฒนาปัญญามีปัจจัยหลัก 2 ประการ ได้แก่ 1) ปรโตโฆสะ การได้สดับจากบุคคลอื่น 2) โยนิโสมนสิการ การพิจารณาในใจโดยแยบคาย พัฒนาสู่เหตุผลตามหลักในอริยสัจจ์ 4 และการใช้หลักไตรสิกขาฝึกอบรมพัฒนาจิตเพื่อให้เกิดความรู้ความเข้าใจที่ถูกต้องต่อไป ความเชื่อในพระพุทธศาสนาด้วยหลักศรัทธา 4 จึงเป็นกระบวนการที่ทำให้สามารถเข้าถึงความเชื่ออย่างเป็นเหตุเป็นผลไปตามลำดับ เป็นแนวทางไปสู่การอบรมจิตให้เกิดปัญญาได้ ด้วยแรงแห่งศรัทธาย่อมเกิดความเพียรผลักดันให้การลงมือปฏิบัติและถึงที่สุดคือความพ้นทุกข์ได้